Tôi biết đến tác phẩm Uyên Ương Gãy Cánh - Broken Wings của nhà văn, nhà thơ, triết gia, họa sĩ người Mỹ gốc Liban - Kahlil Gibran vào năm học lớp 11, khi chị tôi cho xem bản dịch từ tác phẩm này bởi một dịch giả nào đó mà tôi không nhớ tên. Tôi cũng không nhớ tôi có đọc hết tác phẩm và có hiểu những gì tác giả đã viết trong đó không, nhưng cái tựa đề rất buồn này đã làm tôi nhớ mãi.
Một phần, có lẽ tôi nhớ mãi vì chị tôi đã cất cuốn sách này trong một gói giấy lớn, cùng với rất nhiều lá thư tình của một người đàn ông mà chúng tôi không được biết, gửi cho một người phụ nữ đã có chồng, là một người chị họ của chúng tôi, do không thể cất giữ báu vật này ở nhà chồng, chị ấy đã nhờ chị tôi giữ hộ. Hai chị em tôi đã cùng đọc xem người đàn ông ấy đã viết những gì mà nhiều thế. Ngoài những lá thư viết riêng, anh còn viết ngay trên những trang sách, gạch dưới những đoạn tác giả viết trong tác phẩm mà anh nghĩ rằng đó là điều anh muốn tỏ bày cùng chị. Anh viết rất hay, dù tôi không nhớ để ghi lại, nhưng qua những cánh thư gửi không hồi âm, tôi cũng hiểu đây là một mối tình tuyệt đẹp, một mối tình bí mật, bởi vì hai người đã không thể đến với nhau, nên anh chỉ có thể thổ lộ tình yêu của anh qua những cánh thư và tác phẩm này. Qua đó, tôi được biết họ đã yêu nhau từ lúc chị họ tôi còn đi học và anh là thầy giáo của chị. Gia đình anh không đồng ý cho anh cưới chị mà là một người khác. Anh từ chối cuộc hôn nhân, bỏ ra nước ngoài đi du học. Bao nhiêu năm trời khi anh trở về thì chị đã có chồng, một người mà chị chỉ cảm thấy có thể lấy được và cũng vì sợ sẽ thành gái già nếu chỉ ngồi chờ anh trong vô vọng. Ở nước ngoài, anh cũng được tin chị đi lấy chồng. Anh đã trải qua bao nhiêu ngày đau khổ trải lòng mình qua những cánh thư nhưng anh đã không gửi về. Cho đến ngày về nước, gặp lại chị, chuyện tình của họ tiếp tục bằng những than khóc qua thư và nhiều câu nhiều đoạn trích dẫn từ trong tác phẩm Uyên Ương Gãy Cánh. Mỗi lần nhận được thư, vừa đọc chị vừa khóc, vì ân hận, vì thương anh. Tôi đoán như vậy khi nhìn thấy có nhiều trang thư nhòe nhoẹt nước mắt. Một thời gian sau, nghe tin anh lâm trọng bệnh ở Sài gòn, chị tìm cách đi thăm anh, ở lại săn sóc anh cho đến ngày anh mất. Khi trở về, chị đến nhà tôi lấy lại cuốn sách và những lá thư, chị vừa khóc vừa nói :"Chị đem đốt hết, gửi về trời cho anh. Mong anh tha tội cho chị"...
Ngày ấy, tôi cũng không biết khi chị tôi đọc, chị đã đọc cái gì - sách hay thư, và có cảm nghĩ như thế nào chứ mỗi lần được chị cho phép đọc một chút, tôi ôm cuốn sách này chỉ để mê mải đọc những dòng chữ than thở của người viết thư. Tôi thấy rất tội cho anh, và ngầm lên án chị họ tại sao lại không chờ anh mà đi lấy chồng. Chị tôi chỉ bảo bởi vì gia đình anh ngăn cản mối tình đó nên chị họ tuyệt vọng. Sau này tôi cứ tiếc mãi, phải chi tôi được phép đọc hết, tôi sẽ ghi lại từ những cánh thư đẫm nước mắt đó và bây giờ biết đâu tôi đã có thể kể ra chuyện tình ấy đẹp và đau khổ như thế nào, có như những hồi ức mà Kahlil Gibran ghi lại trong tác phẩm Uyên Ương Gãy Cánh không.
Riêng tác phẩm Uyên Ương Gãy Cánh này đã gieo trong lòng tôi một sự tò mò. Tôi đã đi tìm đọc cuốn sách ấy. Và dường như vào thời gian trước 75 đã có nhiều chàng trai gửi gắm tình yêu của mình qua tác phẩm này, nhất là đối với những mối tình dang dở, trắc trở, chia ly.
Bản dịch trong tay tôi bây giờ là của dịch giả Nguyễn Ước. Bạn tôi nói rằng bản dịch ngày xưa chúng tôi được đọc là của một dịch giả khác, mà bạn cũng không nhớ tên. Tuy bạn cho rằng bản dịch ấy hay hơn, nhưng dịch giả Nguyễn Ước cũng đã làm tôi chìm đắm trong câu chuyện tình của Kahlil Gibran, với ngôn ngữ thật tuyệt vời.
Gibran tâm sự:
"Cuộc đời người tuổi trẻ nào cũng có một "Selma", một hình bóng bỗng nhiên xuất hiện với anh ta giữa mùa xuân của cuộc đời, chuyển biến nỗi cô đơn của anh thành những khoảnh khắc hạnh phúc và làm cho những đêm dài tĩnh mịch của anh ta chan chứa âm nhạc"
Và rồi một ngày nọ tình yêu đã đến với chàng, bí ẩn và kỳ diệu:
..."Cuộc sống của tôi là một cơn hôn mê trống rỗng, như cuộc sống của Adam trong vườn Địa đàng, và rồi tôi bỗng thấy Selma đứng ngay trước mặt mình như một vầng ánh sáng. Nàng là Eva của trái tim tôi, một Eva làm cho tâm hồn tôi tràn ngập những bí ẩn cùng những kỳ diệu và làm cho tinh thần tôi thấu hiểu ý nghĩa của cuộc đời"...
Ta hãy nghe Gibran định nghĩa Tình yêu:
"Các bạn nói tới những năm tháng thời thơ ấu và thanh xuân như một kỷ nguyên bằng vàng, không vướng mắc tù túng và không chút âu lo, còn tôi, tôi gọi những năm tháng ấy là kỷ nguyên của khổ não thầm lặng, như hạt mầm gieo xuống tâm hồn mình. Và cùng với nó tôi lớn lên, không tìm thấy lối ra khỏi thế giới của tri thức và minh triết cho tới khi tình yêu đến mở cánh cửa tâm hồn tôi và soi sáng các xó xỉnh của nó.
"Tình yêu cho tôi tiếng nói và nước mắt"..." là sự tự do độc nhất trên thế giới này vì nó làm thăng hoa tinh thần tới độ luật lệ của loài người và các hiện tượng thiên nhiên không thể nào làm lệch dòng chảy của nó"...
"Thật lầm lạc khi nghĩ rằng tình yêu đến từ một cuộc kết bạn dài ngày và kiên trì theo đuổi. Tình yêu là kết quả của mối quan hệ tinh thần, và nếu mối quan hệ ấy không phát sinh trong khoảnh khắc, nó sẽ không thể được tạo ra theo năm tháng hoặc thậm chí qua nhiều thế hệ."
Và chàng đã mô tả nhan sắc Selma như một nàng tiên nữ thoắt ẩn thoắt hiện:
"Một người nữ mà Thiên ý quan phòng đã ban cho vẻ đẹp của tinh thần và thể xác, là một chân lý vừa phơi mở vừa ẩn mật, chúng ta chỉ có thể am hiểu bằng tình yêu và chỉ có thể chạm tới bằng đức hạnh. Và khi chúng ta tìm cách mô tả một người nữ như thế, nàng biến mất như làn hơi"...
"Selma có vẻ đẹp thể xác và tinh thần nhưng làm sao tôi có thể mô tả nàng cho kẻ không bao giờ quen biết nàng? Làm sao một người đã chết có thể nhớ tiếng hót của chim sơn ca, hương của hoa hồng và tiếng thở dài của con suối nhỏ? ..
"Phải chăng lòng kiêu hãnh ngăn không cho tôi mô tả Selma bằng ngôn ngữ trần trụi vì tôi không thể diễn đạt trung thực nàng bằng những sắc màu rực rỡ?...
"Trong áo dài lụa trắng, Selma mỏng manh như ánh trăng xuyên qua khung cửa sổ. Nàng bước đi duyên dáng và nhịp nhàng. Giọng nàng trầm lắng và ngọt ngào; lời rơi trên môi như giọt sương rơi trên cánh hoa khi bị gió khua động".
Không chỉ có nhan sắc tuyệt trần, người con gái mà Gibran yêu còn có một tâm hồn khác thường:
"Selma ít nói và nghĩ ngợi sâu lắng. Im lặng của nàng là một loại âm nhạc mang con người tới thế giới các giấc mộng, làm ta lắng nghe nhịp đập trái tim mình, thấy các hình bóng của ý nghĩ và cảm xúc đang đứng trước mặt và nhìn vào mắt ta".
"Khuôn mặt Selma không mang vẻ đẹp cổ điển; nó như giấc mơ mặc khải không thể đo lường hoặc giới hạn hoặc sao chép bằng ngọn bút lông của họa sĩ hay đục chàng của người tạc tượng. Nhan sắc của Selma không cư ngụ trên mái tóc vàng của nàng nhưng trong đức hạnh và sự thuần khiết bao phủ mái tóc ấy. Không ở trong đôi mắt to của nàng nhưng trong ánh sáng tỏa ra từ chúng. Không ở trên đôi môi hồng của nàng nhưng trong vị dịu ngọt các lời nàng nói. Không ở trong chiếc cổ màu ngà của nàng nhưng trong vẻ thanh tú nghiêng mình tới trước. Cũng không ở trong vóc dáng hoàn hảo của nàng nhưng trong cao nhã của tinh thần nàng, bừng cháy như ngọn đuốc trắng giữa mặt đất và bầu trời. Sắc đẹp của Selma như một tặng phẩm bằng thơ. Nhưng thi sĩ không là kẻ hạnh phúc cho dẫu tinh thần họ có vươn lên cao vút tới mấy đi nữa vì họ sẽ vẫn bị phong kín trong vòng nước mắt bao phủ."...
Với tình yêu dâng hiến cho nhau, Gibran cũng hiểu rằng đó là một tình yêu mà không phải ai cũng có được:
"Người đời sẽ không tin câu chuyện của em với anh vì họ không biết rằng tình yêu là đóa hoa duy nhất đâm chồi và kết nụ mà không cần sự hỗ trợ của các mùa, nhưng có phải tháng Nisan mang chúng ta tới với nhau lần đầu tiên và có phải giờ khắc này đã chụp bắt chúng ta tại chốn Cực thiêng liêng của cuộc đời? Không phải bàn tay của Thượng đế đã mang linh hồn của hai chúng ta tới gần nhau từ trước ngày chào đời và biến chúng ta thành tù nhân của nhau suốt ngày ngày đêm sao? Cuộc đời con người không bắt đầu từ trong cung lòng của người mẹ và không bao giờ kết thúc dưới huyệt mộ. Và bầu trời đầy ánh trăng này cùng các ngôi sao kia không bị bỏ hoang phế bởi những linh hồn đang yêu và những tinh thần trực cảm."
"Tình yêu của Selma, nguồn an ủi độc nhất của tôi, hát cho tôi nghe những khúc ca hạnh phúc khi đêm về, đánh thức tôi dậy lúc tảng sáng để vén lộ ý nghĩa của cuộc đời và các bí ẩn của thiên nhiên. Nó là một tình yêu thoát tục, vượt lên trên mọi ganh tị, của cải và không bao giờ gây thương tổn tinh thần. Nó là mối quan hệ sâu xa làm toại nguyện linh hồn, một cơn đói tình cảm tới kiệt quệ mà khi mãn nguyện sẽ làm tâm hồn phong phú, và là một sự dịu dàng tạo ra hi vọng mà không kích động tâm hồn, biến trần gian thành địa đàng và cuộc đời thành giấc mơ ngọt ngào tươi thắm. Vào buổi sáng, khi đi dạo trong cánh đồng, tôi thấy biểu hiện của Vĩnh cửu trong sự thức dậy của thiên nhiên. Khi ngồi bên bờ biển, tôi nghe sóng đang hát khúc ca của Vĩnh cửu. Và khi bước đi trên đường phố, tôi thấy vẻ đẹp của cuộc đời và hào quang chói lọi của con người trong diện mạo của những kẻ đi qua và trong chuyển động của người lao động.
Những ngày ấy trôi qua như những bóng ma, biến mất như mây trời, và rồi chẳng để lại gì cho tôi ngoài ký ức đau buồn. Đôi mắt tôi thường dùng để ngắm vẻ đẹp mùa xuân và sự thức giấc của thiên nhiên nay chỉ còn có thể thấy cơn thịnh nộ của bão tố và khốn khổ của mùa đông. Đôi tai trước đây đã cùng tôi thú vị nghe khúc hát của sóng nước giờ đây chỉ còn có thể nghe tiếng gió hú và tiếng gầm thét của biển cả đập vào vách đá dựng đứng. Linh hồn từng sung sướng ngắm nhìn sức sống không mệt mỏi của loài người và vẻ hoành tráng của vũ trụ lúc này bị hành hạ vì đã hiểu thế nào là thất vọng và thất bại. Không gì tuyệt vời hơn những ngày yêu đương và không gì cay đắng hơn những đêm khổ não hãi hùng"...
Những ngày ấy trôi qua như những bóng ma, biến mất như mây trời, và rồi chẳng để lại gì cho tôi ngoài ký ức đau buồn. Đôi mắt tôi thường dùng để ngắm vẻ đẹp mùa xuân và sự thức giấc của thiên nhiên nay chỉ còn có thể thấy cơn thịnh nộ của bão tố và khốn khổ của mùa đông. Đôi tai trước đây đã cùng tôi thú vị nghe khúc hát của sóng nước giờ đây chỉ còn có thể nghe tiếng gió hú và tiếng gầm thét của biển cả đập vào vách đá dựng đứng. Linh hồn từng sung sướng ngắm nhìn sức sống không mệt mỏi của loài người và vẻ hoành tráng của vũ trụ lúc này bị hành hạ vì đã hiểu thế nào là thất vọng và thất bại. Không gì tuyệt vời hơn những ngày yêu đương và không gì cay đắng hơn những đêm khổ não hãi hùng"...
Có thể những lời nói bay bổng ấy rất xa lạ với chúng ta ngày nay, nhưng bạn ơi, tác phẩm này được viết ra từ năm 1912, cách thời đại chúng ta tính đến hôm nay là 100 năm chẵn, 1 thế kỷ tròn!
Tóm tắt, Broken Wings là một tiểu thuyết viết về bi kịch tình yêu của hai người trẻ tuổi. Câu chuyện được xây dựng tại thành phố Beirut, thành phố lớn nhất của Liban, tọa lạc bên bờ Địa Trung Hải, cũng là nơi mà Kahil Gibran đã sinh ra vào năm 1883.
Bằng cách bắt đầu bằng hình ảnh một chàng trai trẻ quỳ trước ngôi mộ của một cô gái có tên là Selma Karamy, câu chuyện tình yêu được tác giả mô tả rất thánh thiện. Không như những câu chuyện tình khác có khuynh hướng tiểu thuyết tình yêu du dương, Kahlil Gibran đã viết những lời lẽ tuyệt đẹp, trong vắt như một dòng sông con suối chảy xuống từ non cao.Ta không cảm thấy đây là một câu chuyện tình phức tạp, bởi vì Gibran đã mô tả rất đẹp, ngay cả khi ông phải đối phó với thực tế lúc người yêu trong mơ của ông bị đặt vào cuộc hôn nhân với một nhân vật thuộc giới cầm quyền của thành phố.
Như thông thường trong cuộc đời mà ta có thể nhìn thấy, tình yêu thiêng liêng lắm khi rất khó thực hiện. Tình yêu thần thánh dường như chỉ có trong tưởng tượng. Bởi vì tình yêu là một điều khó khăn để đạt được, nhưng lại rất dễ làm bạn tổn thương. Cả hai nhân vật trong câu truyện đều phải chấp nhận sự thật cay đắng là chia lìa nhau, chôn kín mối tình vừa chớm nở nhưng đã trở thành thiên thu. Selma vâng lời cha đi lấy người mà nàng không yêu, vì hiểu rằng cha nàng phải làm điều đó để tránh những thảm họa đổ xuống cho gia đình. Mối tình cao đẹp ấy cuối cùng đã kết thúc bằng cái chết. Chỉ còn lại chàng trai trẻ khóc than cho số phận trước ngôi mộ của người chàng yêu thương. Người phụ nữ ấy đã rời bỏ kiếp sống khổ đau hiện tại để mong được tái sinh trong một cuộc đời khác cùng với đứa con vừa lọt lòng mẹ, mang theo cả tình yêu của đời nàng. Cùng với cái chết của nàng, Gibran đã chôn vùi luôn cả trái tim của mình.
Mối tình khởi đầu thật đẹp và kết thúc đầy nước mắt :
"Gibran hằng đêm lung linh tưởng nhớ Selma, đau đớn cùng cành bách cất tiếng than khóc thương tiếc sự ra đi của nàng, kẻ hôm qua là giai điệu tuyệt trần trên đôi môi cuộc đời và hôm nay là niềm bí mật thinh lặng trong lòng đất"...
Và rồi, đến ngày hôm nay, tình cờ tôi lại được nghe giai điệu tuyệt vời trong ca khúc cùng tên của một nhạc sĩ. Khi tiếng nhạc vang lên, cùng lúc tiếng chuông thánh đường ngân nga là lúc câu chuyện tình được bắt đầu kể qua hình ảnh chàng thanh niên quỳ trước mộ người yêu dấu.
Đã lâu lắm rồi tôi không còn nhớ đến tác phẩm, chuyện tình đẹp của Gibran và Selma, cùng những lá thư mà người đàn ông đau khổ năm nào đã gửi cho chị họ tôi. Chỉ biết rằng, không dấu được cảm xúc sau khi nghe ca khúc ấy, tôi đã phải nhắc lại câu chuyện buồn của chị, cùng tác phẩm diễm lệ mà nhà văn Kahlil Gibran đã viết ra để kể về mối tình thiên thu bất diệt của ông.
Có sự đồng cảm nào ở đây? Có một định nghĩa chung nào ở đây khi tình yêu khởi đầu như một "giai điệu tuyệt trần trên đôi môi cuộc đời" và kết thúc bằng "niềm bí mật thinh lặng trong lòng đất"?
Ca khúc này nhạc sĩ viết từ năm 1973, tôi xin được phép trích ra ở đây cho các bạn cùng thưởng thức:
NGUYỄN DIỆU TÂM
("*") Trích đoạn Broken Wings bản Việt ngữ của dịch giả Nguyễn Ước
