VỀ LẠI VƯỜN XƯA

Trong cuộc đời chúng ta, trong rất nhiều thứ gọi là “nỗi nhớ”, có lẽ ai cũng có một khu vườn xưa để khắc khoải nhớ về. Đó có thể là một khu vườn ở thôn quê miền Tây Nam bộ, bao quanh túp nhà tranh với những hình ảnh quen thuộc khó quên, là hàng dâm bụt hoa đỏ bên hè, giàn hoa mướp vàng ngó ra cánh đồng phía trước, bụi chuối, cây mít sai quả nằm sát cả xuống đất, cây vú sữa đến mùa trái ngọt lúc la lúc lỉu, những cái ao rêu xanh... Cũng có thể là khu vườn miền Trung thi vị, kiểu cách như ở Huế, đa số nhà đều có vườn, không lớn thì nhỏ. Những ngôi nhà nấp sau khu vườn ngăn nắp thường có hai hàng cau từ cổng đi vào hồ vọng nguyệt hay hòn non bộ, khắp vườn ngan ngát hương thơm hoa thay nhau nở bốn mùa như hoa sứ, sầu đông, nguyệt quế, ngọc lan ... Hoặc có khi chỉ là một khóm hoa nhỏ trước hiên nhà cũng có thể gọi ong bướm rập rờn, chim chóc đến hót véo von... Nhưng những khu vườn ta đã từng sống cùng với chúng khi còn ấu thơ, chắc chắn rất khó quên, cho đến một ngày ta trở về, bao nhiêu cảm xúc cùng lúc ùa đến một lúc làm ta càng thương càng nhớ, có khi chỉ ngậm ngùi muốn khóc.

Vườn cây đỗ mai Bình Châu. Ảnh: NDT

Tuổi thơ tôi cũng có những “vườn xưa”. Ngày ấy vì cha tôi làm công chức cứ mỗi vài ba năm lại di chuyển một lần, cả gia đình bầu đoàn thê tử cũng phải đi theo cha. Những năm mẫu giáo, “vườn xưa” của tôi là một công viên trồng toàn cây bàng trước mặt nhà ở Phan Rang. Ở đó tôi thường ngắm những chú sóc nhỏ chui ra chui vào các hốc cây tìm quả bàng rơi mà ăn. Lúc đó còn nhỏ lắm nên chỉ nhớ đến thế. Sau đó khi gia đình dọn đi nữa thì "vườn xưa" mà tôi nhớ mãi trong những giấc mơ là ở Huế suốt những năm tiểu học. Đẹp vô cùng. Còn nhỏ, các chị em tôi thường thích chơi loanh quanh trong khu vườn rộng rất nhiều trò. Bà ngoại tôi trồng phía sau nhà một vài luống bạc hà, vài cây mãng cầu, ổi sẻ, chuối... Trái không chín nổi vì đám cháu của bà luôn chực trái vừa kha khá lớn là hái ăn. Có khi bà trồng bên hàng rào cây đậu ngự, cây mọc ra trái nào bị bẻ đến đó. Kế bên rào là một cái ao rau muống, xa hơn là cánh đồng. Khi mùa mưa lũ đến, cá rô đồng theo nước tràn vào vườn. Đêm về ếch nhái trong ao kêu inh ỏi, lũ dế sinh sôi nẩy nở nhảy lóc chóc trong bãi cỏ um tùm cạnh đó. Tôi vẫn nhớ các anh em trai của mình hay đi bắt dế than về bỏ trong hộp quẹt, cắt ngắn râu ria gì đó rồi đem ra cho chúng đá nhau. Tôi không khoái trò này, nghĩ điều làm cho ngôi nhà đẹp nhất không chỉ nhờ bãi cỏ và lũ dế, mà vì ngôi nhà mái đỏ xây theo kiểu Pháp nằm lọt thỏm giữa một vườn cây khá rộng trồng toàn hoa đỗ mai, một loại cây cao tán xòe rộng, hoa giống hoa đậu nhưng màu hồng, tuy không thơm nhưng rất đẹp. Ngày đó chúng tôi không biết tên nên gọi là hoa "anh đào" vì mùa xuân hoa nở từng chùm màu hồng nhạt như hoa anh đào Nhật bản, và ngôi nhà như chìm ngập trong rừng hoa. Vào những đêm trăng, càng tuyệt vời khi chúng tôi ngồi trước hiên nhà chuyện trò trẻ con vớ vẩn. Nhất là đến mùa Trung thu, chị em chúng tôi rước đèn từ đầu tháng, từ những chiếc lồng đèn cũ dán lại, gắn cây nến nhỏ vào giữa đèn rồi xách đi vòng vòng quanh sân nhà. Đến mùa đông, vườn cây trở nên huyền ảo khi sương mù phủ xuống. Trong làn sương mỏng, cảnh vật như nhòe đi trong mơ. Khu vườn gợi nhiều thương nhớ lắm là vì thế.

Cảm xúc đó trở về khi tôi gặp được bài thơ của nữ thi sĩ Amy Lowell (1874-1925)
“THE FRUIT GARDEN PATH”.

The path runs straight between the flowering rows, 

A moonlit path, hemmed in by beds of bloom, 

Where phlox and marigolds dispute for room 

With tall, red dahlias and the briar rose. 

‘T is reckless prodigality which throws 

Into the night these wafts of rich perfume 

Which sweep across the garden like a plume. 

Over the trees a single bright star glows. 

Dear garden of my childhood, here my years 

Have run away like little grains of sand; 

The moments of my life, its hopes and fears 

Have all found utterance here, where now I stand; 

My eyes ache with the weight of unshed tears, 

You are my home, do you not understand? 

Tạm dịch:

VỀ LẠI VƯỜN XƯA 

 Trên lối đi giữa ngàn hoa rực rỡ, 

 Những thảm hoa ôm lấy một đường trăng, 

 Nơi trúc đào và vạn thọ chen chân 

Với thược dược bên tầm xuân thanh mảnh. 

Ngàn hoa nở đua nhau khoe sắc thắm 

 Trong đêm sâu thơm ngát vạn mùi hương 

Như cánh chim lướt qua vườn nhớ tưởng. 

 Một vì sao nhấp nháy sáng trên cây. 

Vườn tuổi thơ yêu dấu của tôi đây 

Năm tháng cũ trôi xa như cát bụi; 

Ký ức đời tôi, hy vọng và sợ hãi 

Nay tôi về, cùng trở lại tỏ bày; 

Lệ không rơi mà tuôn tràn khóe mắt, 

Vườn - mái ấm của tôi, người có hay? 

Bài thơ được viết khoảng trăm năm trước mà cảm xúc sao thật gần. Khu vườn đêm của nữ thi sĩ đẹp quá! Cứ tưởng tượng trong một đêm trăng, khu vườn với những thảm hoa đầy màu sắc và hương thơm viền quanh lối đi qua vườn ngập ánh trăng, trên bầu trời, phía đầu ngọn cây cao có những vì sao đang nhấp nháy. Tôi như lạc vào khu vườn ấy, chỉ thấy dường như trong khu vườn của nhà thơ còn thiếu một sự sống như lũ dế trong vườn xưa của tôi, nên tôi đã tưởng tượng đến một cánh chim - một loài chim đêm nào đó quen thuộc đã từng ở trong vườn ngày nào nay cũng trở về với chủ nhân và nhẹ nhàng cùng với ngàn hương hoa đang ngào ngạt lan tỏa "lướt qua vườn nhớ tưởng".

Hoa đỗ mai

Những năm gần đây, hầu như năm nào tôi cũng trở về thăm Huế, và thường chọn khách sạn gần nhà cũ, ngôi trường tiểu học cũ. Có những buổi sáng dậy sớm tôi thường đi bộ dọc bờ sông Hương, ghé ngang qua ngôi trường xưa, đứng ngẩn ngơ nhìn hàng giờ vào lớp học, sân chơi như thấy con bé ngày nào đang nhảy lò cò trong sân cùng với bạn. Rồi từ đó tôi băng qua đường tìm về ngôi nhà xưa. Tất cả đều không còn nữa. Ngôi nhà đã bị dở bỏ hoàn toàn cùng với những ngôi nhà khác trên cùng con đường. Cái ruộng rau muống cũng không còn. Nghe nói khu vực này sẽ là một trung tâm thương mại trong tương lai gần. Tất cả đều đang được vây quanh che chắn bởi những mảnh tôn xanh. Tôi tần ngần dừng lại bên vỉa hè, nhìn qua một lỗ trống giữa hai mảnh tôn và nhìn thấy khu “vườn xưa”. Nay chỉ là một bãi đất hoang tàn. Khu vườn xưa đã hoàn toàn biến mất, chỉ còn dấu vết cái ga-ra nơi ngày xưa bên dưới là hầm trú bom mà lũ nhóc chúng tôi hay chui ra chui vào chơi trốn tìm. Mắt tôi như nhòe đi khi quá khứ hiện về rõ mồn một. Nơi đây, một thời hạnh phúc. Nơi đây một thời vườn hoa đỗ mai nở rộ bao phủ lấy cả ngôi nhà.

Chỉ còn là nỗi nhớ mà thôi...

* Nguyễn Diệu Tâm